Përmes këtij vendimi është marrë në mbrojtje: Raca e Qenit Deltari Ilir, lloji vendor i zbutur me qëllimin kryesor te mbrojtjes se këtij lloji sipas ligjit dhe përcaktimi i kushteve të mbajtjes. Gjithashtu përmes këtij vendimi synohet që të ky lloj të mbrohet nga rreziku për përzierje gjenetike me racat e huaja dhe nga rreziku për nxjerrje jashtë vendit i kësaj race me qëllim të kryqëzimit me racat tjera. Sipas këtij vendimi ky lloj autokton ështtë regjistruara në regjistrin e vlerave të mbrojtura të natyrës qe mirëmbahet nga Instituti i Kosoves per Mbrojtjen e Natyres.
Vendimi përmban edhe arsyeshmërine për marrjen në mbrojtje të këtij lloji si dhe përshkrimin e karakteristikave themelore të tij. Hartimi i arsyeshmerisë për racën autoktone të Deltarit Ilir është bërë në bashkëpunim me Shoqatën Kinologjike të Kosovës.
Në vijim të këtij artikulli po ju sjellin disa karakteristika të Deltarit ilir dhe një historik të shkurtër të prejardhjes së tij.
Pamja Deltarit Ilir
Deltari ilir është plot fuqi, i madh, këndrejt, qimegjatë,
deltarë i pazëvendësueshëm, dhe ruajtës i mirë. I fuqishëm, me pamje të
vendosur, me kokë masive ndërtim të thukët, me këmbë të fuqishme dhe muskulore.
Ka shikim të zjarrtë inteligjent dhe është i guximshëm. Ka karakter të pa
djallëzuar është i ashpër kur e kërkon nevoja por jo agresiv.
TRUPI - Lartësia: te mashkujt - 67-75 cm ndërsa te bushtrat - 60-70 cm. Pesha: te meshkujt - 60-80 kg ndërsa te femrat - 30–45 kg Tek qentë mbi 50% të ekzemplarëve dominon lartësia 70 cm ndërsa te bushtrat 66 cm.
KOKA- Gjatësia e kokës te qentë është 27-32cm mesatarisht 30cm ndërsa te bushtrat 24-29 cm mesatarisht 27cm. Proporcioni kafkë-turi, te qentë 17,4cm : 12,6cm te bushtrat 15,3cm : 11,7cm, raporti 60:40 turiri përbën 2/5 e kokës kurse kafka 3/5 te qentë ndërsa 5/9 te bushtrat.
NGJYRA- Te Deltari ilir kemi disa varietete të ngjyrave ku sipas përqindjes dominojnë: ngjyra Vidra apo Tigër me 30%, ngjyrë hiri me të gjitha varietetet 20%, ngjyrë e verdhë me turi të zi 20%, ngjyrë e Bardhë 20%, dhe Kontra maska 10%.
QIMJA: E gjatë.
Karakteri- Deltari Ilir eshte i shoqerueshem me njeriun eshte i ashper por kurre agrasiv. Ne pergjithesi eshte i qete por kur dikush paraqet rrezik per kopene apo per objektin atehere shendrrohet ne nje armik te frikshem . Deltari ilir ndryshe nga racat e tjera qe jane besnik ndaj pronarit si dhe ndaj familjes deltari ilir lidhet dhe e done vetem pronarin gjate gjithe jetes se tij.
Prejardhja dhe historia
Deltari Ilir ose Qeni i Sharrit është racë autoktone Ilire e krijuar në Gadishullin Ilirik (Ballkanik) para mijëra viteve. Rreth krijimit të kodit gjenetikë të kësaj race ekzistojnë dy teori: E para thotë se kanë prejardhje nga qentë e Kaukazit para 2500 viteve, teori e cila nuk qëndron dhe Teoria e dytë e cila thotë se kanë prejardhje nga doga e Indisë/Tibetit e cila ka ardhur para mijëra viteve në kohën e Lekës në Gadishullin Ilirik në trojet ilire ku është kryqëzuar me qentë vendas dhe janë krijuar Qentë Molos, Plini thoshte se ilirët u dhanë qenj aq të mëdhenj Lekës saqë vrisnin si luanët, e që mundnin luanj, elefantë e dema në stadiume.
Në ato troje ka banuar fisi i njohur ilir Molosët i cili është marrë me bujqësi ekstensive dhe ka kultivuar qen të tillë autoktonë, prej të cilëve e ka prejardhjen dhe ekziston raca autoktone Delari ilir. Në 100 vitet e fundit si në aspektin morfologjik të emërtimit ashtu edhe në atë të karakterit (tipareve) është prezantuar në mënyrë të shtrembëruar para opinionit botëror. Edhe pse prezantohet se kjo racë është e njëjtë me racën e cila është regjistruar në FCI, së pari me emrin Deltari ilir (Ilirski ovcar) në vitin 1939, pastaj me insistimin e Federatës Kinologjike të Jugosllavisë së atëhershme në vitin 1957 për qëllime të caktuara politike, që neve shqiptarëve të na mohojnë çdo gjë autoktone, është ndryshuar në (Jugosllovenski ovcarski pas Sarplaninca).
Deltari ilir në
mënyrë absolute ndryshon si nga aspekti morfologjik ashtu edhe për nga
karakteri me “Sarplanincin”, dhe është me rëndësi të themi se Deltari ilir si
racë nuk ka qenë asnjëherë i standardizuar. Është e vërtetë se nga ky lloj i
qenve janë marrë ekzemplarë dhe janë dërguar nëpër Jugosllavinë e atëhershme
dhe nga kinologët e ndryshëm si dhe nga ushtria jugosllave janë bërë
eksperimente me ta duke i përzier me raca të tjera dhe e kanë krijuar racën të
cilën e njohim dhe është e pranuara në FCI si (Jugoslovenski Ovcarski Pas Sarplaninca),
dhe parametrat e standardit të cilat i ka sot “Sarplaninci” nuk përputhen me
parametrat e standardit të cilat i ka Deltari ilir, se si dhe ku i kanë marr
ato parametra kinologët jugosllavë dhe janë ardhur deri te ai standard i tyre
vetëm ata e dinë. Në Kosovë këtë racë e quajnë Deltar (Qen Dhene) kurse në
Shqipëri e kemi një racë të ngjashme por për nga madhësia janë më të vegjël
diku nga 65 cm-70 cm reth 45 kg janë qime shkurtër dhe quhen qen
stanesh (t'banesh, por janë të pa standardizuar).
No comments:
Post a Comment