E lidhur me një mori efektesh negative shëndetësore dhe përgjegjëse për miliona vdekje të parakohshme çdo vit, ndotja e ajrit është një kërcënim i madh për njerëzit. Tani një vrasës më i madh se pirja e duhanit, ndotja e ajrit, kombinimi i grimcave të jashtme dhe të brendshme dhe ozonit është faktori i dytë më i madh i rrezikut të vdekjeve në mbarë botën dhe shkaku i 2000 fëmijëve nën moshën pesë vjeç që vdesin çdo ditë. Dhe me shumicën e njerëzve në tokë të ekspozuar ndaj cilësisë së ajrit jo të shëndetshëm, shumë më tepër jetë ka të ngjarë të shkurtohen nëse nuk ndërmerren veprime urgjente.
Nga vjen ndotja e ajrit?
Një shumëllojshmëri
burimesh kontribuojnë në ndotjen e ajrit , por më të zakonshmet prodhohen nga
aktivitetet njerëzore veçanërisht nga djegia e karburanteve fosile. Këto
aktivitete përfshijnë, por nuk kufizohen në, transportin, prodhimin e energjisë
elektrike, proceset industriale dhe ngrohjen e banesave. Ndotje të tjera të
ajrit të shkaktuara nga njerëzit përfshijnë minierat, proceset bujqësore dhe
djegien e mbetjeve. Ekzistojnë gjithashtu burime natyrore të ndotjes së ajrit,
si stuhitë e pluhurit, vullkanet dhe zjarret, këto të fundit janë një shqetësim
në rritje për shkak të rritjes së ngjarjeve përballë rritjes së temperaturave.
Së bashku, këto burime janë përgjegjëse për emetimin e vëllimeve të mëdha të
ndotësve toksikë të ajrit si dioksidi i squfurit, oksidet e azotit dhe më
vdekjeprurësja nga të gjitha, grimcat e imëta (PM2.5).
Rajonet në zhvillim
vuajnë nga cilësia më e keqe e ajrit
Ndërsa cilësia e dobët
e ajrit prek njerëzit në të gjitha cepat e globit, janë ato në rajonet në
zhvillim që zakonisht janë të ekspozuar ndaj niveleve më të rrezikshme të
ndotjes. Kjo është për shkak të faktorëve të ndryshëm që nuk janë më, si rritja
e parregulluar dhe e shpejtë ekonomike dhe industrializimi (shpesh i fuqizuar
nga qymyri), si dhe praktikat joefikase të gatimit dhe ngrohjes në familje.
Vendi më i ndotur në botë në vitin 2023 ishte Bangladeshi, me përqendrime
mesatare PM2.5 afërsisht tre herë mbi mesataren globale dhe 16 herë mbi
udhëzimet e Organizatës Botërore të Shëndetësisë prej pesë mikrogramë për metër
kub ajër (μg/m³). Pasuan Pakistani dhe India fqinje, me nivele mesatare PM2.5
përkatësisht 74 dhe 54 μg/m³. Në krahasim, nivelet e PM2.5 në SHBA zakonisht
mesatarisht rreth tetë μg/m³ çdo vit.
Ndotja e ajrit,
vrasësi i padukshëm
Ekspozimi afatshkurtër
dhe afatgjatë ndaj ndotjes së ajrit janë të lidhura me një sërë çështjesh
shëndetësore. Këto variojnë nga simptoma të lehta si acarimi i syve dhe
dhimbjet e fytit, deri te sëmundjet më serioze, duke përfshirë kancerin e
mushkërive, problemet e frymëmarrjes, goditjet në tru dhe vdekjen e
parakohshme. Në vitin 2021, ndotja e ajrit i atribuohej 8.3 milionë vdekjeve të
parakohshme në mbarë botën. Pothuajse tre të katërtat e vdekjeve të lidhura me
ndotjen e ajrit atë vit ishin në Azinë Lindore dhe Paqësor dhe Azinë Jugore, me
Kinën dhe Indinë së bashku që përbëjnë më shumë se katër milionë nga këto
vdekje. Mesatarisht, kishte pak më shumë se 100 vdekje për 100,000 banorë në
mbarë botën që i atribuohen ndotjes së ajrit në vitin 2021, megjithëse normat e
vdekjeve ndryshonin gjerësisht sipas vendit. Megjithatë, normat globale të
vdekjeve nga ndotja e ajrit kanë rënë në dekadat e fundit, megjithëse këto ulje
janë nxitur kryesisht nga përmirësimet në ndotjen e ajrit në familje.
Trajtimi i ndotjes së
ajrit
Megjithëse cilësia e ajrit është përmirësuar gjatë dekadave në shumë pjesë të botës, për shkak të rregulloreve dhe politikave mjedisore, të tilla si Akti i Ajrit të Pastër të SHBA-së, si dhe financimit dhe përparimeve teknologjike, ndotja e ajrit mbetet një çështje kryesore. Pak vende në tokë mbeten të paprekura nga ky rrezik mjedisor, që do të thotë se kërkohet urgjentisht më shumë veprime. Disa mënyra në të cilat vendet po përpiqen të trajtojnë plagën e ndotjes së ajrit përfshijnë inkurajimin e përdorimit të automjeteve me emetim zero dhe futjen e zonave me emetim të ulët, përmirësimin e transportit publik, kalimin në burimet e rinovueshme të energjisë dhe përmirësimin e monitorimit të niveleve të ndotjes së ajrit. Por me pabarazi të tilla në cilësinë e ajrit midis rajoneve me të ardhura të larta dhe rajone me të ardhura më të ulëta, do të kërkohen më shumë fonde për cilësinë e ajrit, pasi aktualisht është shumë i ulët.
No comments:
Post a Comment