Cilat janë vendet me cilësinë më të mirë dhe më të keqe të ajrit në botë?

Shkencëtarët thonë se ndotja e ajrit është një 'katastrofë globale shëndetësore'. Vetëm shtatë vende në botë arritën nivele të sigurta të ndotjes së ajrit në vitin 2023, zbulon një raport i ri nga kompania zvicerane e teknologjisë së cilësisë së ajrit IQAir. Raporti Botëror i Cilësisë së Ajrit, i publikuar këtë javë, bazohet në të dhëna nga më shumë se 30,000 stacione monitorimi në 134 vende, territore dhe rajone. Nga këto, 124 u zbuluan se shkelin nivelet e sigurta të PM2.5 (grimcat e imta), sipas udhëzimeve të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH). Këto grimca mikroskopike, me diametër më të vogël se 2,5 mikron, mund të thithen thellë në mushkëri dhe madje të arrijnë në qarkullimin e gjakut. Ato janë lidhur me sëmundjet e zemrës dhe mushkërive, presionin e lartë të gjakut, rritjen e rrezikut të astmës, depresionin, ankthin dhe vdekjen e parakohshme.

Cilat shtatë vende përmbushin nivelet e cilësisë së ajrit të sigurt?

Shtatë vendet që përmbushën udhëzimin e sigurt prej pesë mikrogramë për metër kub ajër (µg/m3) ose më pak ishin Australia, Estonia, Finlanda, Grenada, Islanda, Mauritius dhe Zelanda e Re. Porto Riko, Bermuda dhe Polinezia Franceze gjithashtu ranë brenda niveleve të sigurta. Në Evropë, Islanda kishte ajrin më të pastër, me 4µg/m3, e ndjekur nga Estonia me 4,7µg/m3 dhe Finlanda me 4,9µg/m3.

Një shkallë ngjyrash u përdor për të treguar nivelet e ndotjes, me shumë vende evropiane që bien në kategorinë e gjelbër, duke treguar nivele deri në dyfishin e standardit të sigurt. Duke filluar me më pak të ndoturit, këto përfshijnë Suedinë, Irlandën, Norvegjinë, Portugalinë, Lihtenshtajnin, Danimarkën, Britaninë e Madhe, Andorrën, Letoninë, Ukrainën, Holandën, Luksemburgun, Zvicrën, Gjermaninë, Belgjikën, Francën, Austrinë, Spanjën dhe Rusinë. Qytetet evropiane kanë treguar përmirësim që nga raporti i vitit 2022, me 54 për qind të klasifikuar jeshile në 2023 krahasuar me 39 për qind një vit më parë.

Sa e keqe është ndotja e ajrit në vendet e tjera evropiane?

Në kategorinë e verdhë që tregon nivelet e ndotjes deri në tre herë mbi standardin e sigurt vendet evropiane përfshinin Lituaninë, Republikën Çeke, Hungarinë, Maltën, Sllovakinë, Bullgarinë, Kroacinë, Poloninë, Qipron, Slloveninë dhe Italinë. Kroacia tregoi përparimin më të madh në vitin 2023 në uljen e niveleve të PM2.5, me mesataren vjetore që ra më shumë se 40 për qind krahasuar me vitin 2022. Këtë e ka arritur duke rritur përdorimin e burimeve të rinovueshme, të cilat deri më tani përbëjnë më shumë se 31 për qind të përzierja energjetike e vendit shumë mbi mesataren e BE-së prej 23 për qind.

Kroacia ka prezantuar gjithashtu politika për të hequr qafe qymyrin përpara vitit 2033, për të reduktuar emetimet e metanit me 30 për qind nën nivelet e vitit 2020 deri në vitin 2030 dhe për t'i dhënë fund shpyllëzimit deri në vitin 2030. Në kategorinë e portokalltë deri në pesë herë mbi nivelet e sigurta ishin Moldavia, Rumania, Shqipëria, Greqia, Turqia, Serbia dhe Mali i Zi.

Bosnja dhe Hercegovina pa një rënie prej 18 për qind në nivelet e PM2.5 në 2023 krahasuar me 2022, por mbetet vendi më i ndotur në rajon, i ndjekur nga Maqedonia e Veriut të dyja ranë në kategorinë e kuqe me nivele të ndotjes mbi pesë herë më shumë se standard i sigurt. Igdir në Turqisë është qyteti më i ndotur në Evropë, me nivele PM2.5 mbi nëntë herë më të larta se standardi i sigurt.

Cilat janë vendet më të ndotura në botë?

Vendet me cilësinë më të keqe të ajrit ishin të përqendruara në Azinë Jugore dhe Qendrore, ku janë 10 qytetet më të ndotura në botë. Bangladeshi zuri vendin e parë të palakmueshëm, me 79.9 µg/m3 më shumë se 15 herë më i lartë se udhëzimi vjetor i OBSH-së PM2.5.

Pakistani doli i dyti, me nivele 14 herë mbi standardet e sigurta. Ajo u pasua nga India, me nivele PM2.5 10 herë mbi kufirin. Vendi është gjithashtu shtëpia e katër qyteteve më të ndotura në botë, me Begusarain industrial në verilindje më të keqin. Taxhikistani dhe Burkina Faso ishin vendet e katërta dhe të pesta më të ndotura, të dyja me nivele PM2.5 nëntë herë mbi standardet e sigurta. Për herë të parë në historinë e gjashtë raporteve të IQAir, Kanadaja ishte vendi më i ndotur në Amerikën e Veriut, duke qenë shtëpia e 13 qyteteve më të ndotura të rajonit.

Pse janë të rëndësishme të dhënat e cilësisë së ajrit?

Raportet e cilësisë së ajrit veprojnë si thirrje të rëndësishme për veprim për të frenuar nivelet e ndotjes, të cilat zakonisht janë më të këqijat në zonat ku jetojnë grupet e cenueshme dhe të nënpërfaqësuara njerëzish. Mungesa e të dhënave në të gjithë vendet afrikane e lë një të tretën e popullsisë së kontinentit pa akses në të dhënat e cilësisë së ajrit, që do të thotë se shumë prej tyre nuk mund të përfshihen në studim. “Një mjedis i pastër, i shëndetshëm dhe i qëndrueshëm është një e drejtë universale e njeriut”, thotë Frank Hammes, shefi Global i IQAir. “Në shumë pjesë të botës mungesa e të dhënave për cilësinë e ajrit vonon veprimet vendimtare dhe përjetëson vuajtjet e panevojshme njerëzore. “Të dhënat e cilësisë së ajrit shpëtojnë jetë. Aty ku raportohet cilësia e ajrit, ndërmerren veprime dhe cilësia e ajrit përmirësohet.”

Përpjekjet nevojiten urgjentisht për të "menaxhuar shkaqet e mjegullës ndërkufitare dhe për të shkurtuar varësinë tonë nga djegia si një burim energjie", sipas Aidan Farrow, një shkencëtar i lartë i cilësisë së ajrit në Greenpeace International. “Në vitin 2023, ndotja e ajrit mbeti një katastrofë globale shëndetësore”, thotë ai. "Seti global i të dhënave të IQAir ofron një kujtesë të rëndësishme të padrejtësive që rezultojnë dhe nevojës për të zbatuar zgjidhjet e shumta që ekzistojnë për këtë problem."